Minggu, 20 Januari 2013

DAMANG BAHANDANG BALAU


(ASAL LEWU TAMBAK BAJAI - KISAH NYATA)

Jaman huran baratus-ratus nyelo je jari mahalau, melai sungei Kapuas tege ije Betang Sungei Pasah (wayah toh manjadi lewu Sungei Pasah). Melai betang te tege pire-pire kabali- baluh, je belum pakat tuntang rakat. Hung Betang te aton kea ije biti oloh Hatue Bakena Balinga, je mamut menteng. Hung sinde katika oloh hatue te tulak balampah (bertapa) manggau ilmu kaji patua akan dinding bereng mandahang kesaktian je jari atun. Metuh ie balampah te iye inyundau oloh gaib je manenga akae ije karis kalok telu, kurik ih karis te. Tapi karis te tau manenga kagancang tuntang kesaktian je paham heran.

Oloh hatue te inggare Bahandang Balau awi ie habalau panjang tuntang balaue te bawarna bahandang. Awi ie oloh je mamut tuntang bailmu gantung ie iangkat oloh manjadi Damang awi te ie inggare “Damang Bahandang Balau”.

Haranan manggau ampin pambelome, Damang Bahandang Balau murik tame sungei Mangkatip, palus bajanda melai ije kaleka. Damang Bahandang Balau tuntang pire-pire biti mamangun lewu hung hete je inggare oloh Lewu Dadahup.

Damang Bahandang Balau te tege ije betaue (andie bawi) je inggare Nyai Mating. Singkat kesah, Nyai Mating imanggul oloh hatue bakena panakan Dambung Derek bara daerah Barito yete asal lewu Dayu. Dan manumon kapakat ungkup babuhan Damang Bahandang Balau manampa pesta ije hai huang pangawin betaue Nyai Mating. Pangawin Nyai Mating te puna rami tutu, uras ungkup babuhan bara lewu ije kejau, kanih-kate uras dumah mamparami pesta pangawin te.

Pesta Pangawin te ilalus uju andau uju alem, genep andau pukul gandang garantung, hayak dengan kangkanong impahiau tarus oloh are rami manari manasai, sampai peda belai. Kute genep andau sampai hamalem oloh are pesta rami-rami.

Hung andau ije kauju, pesta te tende, uluh are ampie uras heka tapatiruh, ije kalewu te. Helu bara te Damang Bahandang Balau jari mameteh betaue Nyai Mating uka ela balua bara huma, sampai hapus pali. Tapi hung alem te Nyai Mating dia tau batiruh, awi lasut riwut puna dia kalaluen. Nyai Mating dia tapa sarenan kea, ie malanggar peteh kakae Damang Bahandang Balau, ie balua bara huma dengan ije jipen bawi, manggau angat riwut.

Metuh Nyai Mating mananjung ie manampayah sungei je teneng tuntang danum je mangat akan manyadingen arep. Metuh te alem jari ambu pas bentuk alem. Balalu kilau intehau angat atei, Nyai Mating palus muhun akan danum handak mandui.

Sana sampai bentuk danum, kilau tege taluh manjijit ie bara penda danum Nyai Mating palus leteng. Ie mangkariak balaku dohop, dia sampet. Manampayah taluh kilau te jipen bawi te hadari buli akan huma, manyarita akan oloh huma tuntang akan Damang Bahandang Balau.

Balalu Damang Bahandang Balau hingkat, palus mantajuk karis, ie hamauh : “Ketun melai hetuh ih, kareh aku manyak manggau betauku Nyai Mating. Amon hung andau je katelo aku dia buli, rimae aku matei.” kuan Damang Bahandang Balau. “Yoh..!” kuan oloh are.

Damang Bahandang Balau palus manangkajuk akan bentuk sungei. Oloh are mandam tuntang dia manampayah tinai Damang Bahandang Balau.

Sakalinya Damang Bahandang Balau hung bentuk lunas sungei kilau mananjung melai karatak rami. Ie manampayah lewu rami hung penda danum kanih. Are oloh melai hete kilau kalunen, tapi takuluk kilau Bajai.

“Oo.. lewun rajan bajai tuh” kuan atei Damang Bahandang Balau. Tege ije biti oloh hung lewu penda danum te hasundau dengan Damang Bahandang Balau, palus Damang Bahandang Balau misek narai mawi oloh lewu te rami. Kuan oloh te “rajan ikei handak manampa pesta kawin dengan bawin kalunen, bawi te betau Damang Bahandang Balau. “ Oh.. ye kah?! kuan Damang Bahandang Balau. Ampi lagu oloh te dia kasene dengan Damang Bahandang Balau.

Damang Bahandang Balau dia ulih manyarenan kasangite, hembente kea ie manyilak karis sakti ayue, Sambil malahap ie mampatei kare oloh hung lewu penda danum te. Oloh are karas kea malawan handak mampakalah Damang Bahandang Balau. Puna oloh hatue je mamut menteng jatun tanding kaji patua, tuntang kesaktian karis panengan oloh gaib nah. Uras dip-dap balihang matei amun kana karis Damang Bahandang Balau.

Baratus biti tuh jari matei. Kajaria rajan Bajai balua, palus manyundau Damang Bahandang Balau palus ie hamauh “Sukup!! Ampun..! Ampun ikei, Damang Bahandang Balau”! Jari ih ikau mampatei kare rakyat ayungku!” Aku are balaku ampun maaf, dengam. Ikei dia katawan basa bawi te betaum Nyai Mating.” kuan rajan bajai. Ye, Damang Bahandang Balau palus tende mampatei oloh hung hete.

Haluli tinai rajan bajai hamauh dengan Damang Bahandang Balau. “Ikei puna tutu sala, awi te ikei balaku ampun maaf dengam. Dan kilau tanda ikei balaku ampun, ikei Malian Nyai Mating te akam. Sapuna taluh tuh dia manjadi amun dia tagal sapa rajan kalunen dengan rajan bajai huran.” Kuan rajan Bajai. “Haw! narai auh sapa rajan kalunen dengan rajan bajai huran?” pisek Damang Bahandang Balau.

Ye, rajan bajai mansanan auh sapa te huran, kuae : “Akan kalunen, ie dia tau mandui metuh matan andau tandipah hunjun kulok guete, awi jatun kangkalinge; Tinai oloh je harue kawin dia tau mandui hung sungei atau manampa jalanan manyuru sungei, awi ewaue mangat tutu. Ije tinai sapa te, olon kalunen dia tau barangai mampatei mangapehe bajai amon jatun kasalae.” Kute kea akan utus ikei bajai tuh, dia tau mangekei arep ikei melai jalan ije inyuru kalunen. Tuntang dia tau ikei mampatei kalunen amon jatun parasat. Tinai ikei dia tau tame kare hempeng, renge, lunta hapan olon kalunen mangau laok, tuntang dia tau kuman umpan pisi ije akan laok, baya ikei tau manyambar pisi amun umpan upih.” Kuan rajan bajai manarang akan Damang Bahandang Balau.

Limbah te Damang Bahandang Balau dengan rajan Bajai manampai ije acara manetek bunu, kilau badamai tuntang rajan bajai manjadi sahabat dengan Damang Bahandang Balau. Peteh rajan bajai, uka hantun bajai je impatei Damang Bahandang Balau, ingubur hung ije eka, kute auh kapakat ewen.

Limbah te, Damang Bahandang Balau mimbit betaue Nyai Mating buli akan lewu Dadahup, jatun ije kahantis danum mambisa ewen ndue, awi tamam kajin Damang Bahandang Balau.

Oloh lewu manambang ewen dengan kahanjak, kute kea banan Nyai Mating je paham pehe ateie. Limbah te lewu sanai, oloh are uras buli akan lewu humae.

Hung andau jewu tinai Damang Bahandang Balau manalih sungei hayak andau magun kaput balawa, palus manampayah hantun bajai laput-laputa intu bentuk sungei. Ye, Damang Bahandang Balau manduan hantun bajai te, palus mimbit murik akan ngaju lewu, manampa ije tambak (rombak je hai), palus mangubur kawan hantun bajai te. Oloh dia tau manampayah hantun bajai te, baya Damang Bahandang Balau tuntang betaue Nyai Mating ih je tau manampayah hantun bajai te. Kaleka mangubur hantun bajai te inggare oloh “Tambak Bajai”.

Hung pire-pire nyelu limbah te, atun oloh mampendeng huma melai hete, ye oloh manggare aran lewu awan eka Damang Bahandang Balau mangubur hantun bajai te lewu “Tambak Bajai” (sampai wayah tuh aran lewu te).

Sarita tuh puna kesah Nyata, tege bukti sejarah. Hung lewu Tambak Bajai tege ije kandarah, intu huange tege 7 kalambar balau Damang Bahandang Balau tuntang balau Nyai Mating. Metuh oloh Maniwah tulang Damang Bahandang Balau oloh dia manyundau tulang Damang Bahandang Balau, baya balaue uju kalambar warna bahandang ih je tege hung tabala. Tuntang karis Damang Bahandang Balau je inggare oloh “Gajah Lalu Kumpai Layu”.

Lewu Tambak Bajai, hila ngaju bara lewu Dadahup melai sungei Mangkatip, Kecamatan Kapuas Murung Kabupaten Kapuas, Kalimantan Tengah, sapunae tau akan situs sejarah tuntang obyek wisata, tapi are oloh mangalapean sejarah kamamut Damang Bahandang Balau, baya oloh manduan arae akan aran jalan ih awi ie puji jadi Damang je inggare “Damang Bahandang Balau”.


Peteh Penyang :
1. Itah patut mahurmat kare adat istiadat, budaya tuntang tradisi je bahalap. Kilau itah oloh Dayak puna belum bahadat.
2. Ela mandui bentuk alem awi je te dia bahalap, paling dia akan kesehatan, tau kana reumatik.
3. Gawi je sala akan gitan. Oloh je bujur akan manang.
4. Ela itah manalingau peteh penyang oloh bakas huran. Penyang hinje simpei manggatang tarung sewut saritan oloh bakas huran.

3 komentar:

  1. Salut...semoga tradisi seni budaya itah dayak terutama sasana je jadi turun temurun bara tatu hiang itah huran masih tau tetap lestari...sukses sllu akan Bapak.Tuhan Yesus memberkati.Amin

    BalasHapus
  2. Bahalap kesah jituh, aku ijin share bapa pendeta..

    BalasHapus
  3. Tarima kasih...mudahan bermanfaat

    BalasHapus